Dostlar benzer pek çok "falanca perdede ses sorunu " konulu postlarin neredeyse tamamındaki ortak problem, yeni alınan düşük veya orta segment gitarlarda, bazen de ust seviye gitarlarda fabrika çıkışı fret yuksekliklerinin ince iscilikle esitlenmemis olmasi ve herhangi bir şekilde bu sorunun aşikar hale gelmiş olmasından kaynaklanıyor. Teller farkli kalınlıkta set ile değiştirilmiş olabilir, teller alcaltilmis olabilir, fabrikasyon cikisi olarak zaten halihazirda buzz olabilir vs vs. Ikinci el gitarlarda ise fret asinmasina bağlı olarak bazi bölgelerde yukseklik farkları oluşmuş olabilir.
Nedir bu fret buzz illeti?
Öncelikle teorik olarak mükemmel esitlikteki fretlerde bile fazlaca alçak tellerle fret buzz yaratılabilir. Fret buzz denilen şey, herhangi bir perdede basıldığında tel titresirken oluşan salınımın sonraki fretlerden birine veya birkaçına çarpması. Tel ne kadar kuvvetli titreşirse salınım ve çıkan ses şiddeti o kadar yüksek olacaktır. Hafif tuşede buzz olmayan perdede kuvvetli tuşede buzz oluşabilir haliyle. Klavye radiusu da özellikle bendlerde fret buzz olusturma potansiyeli açısından bir diğer faktör. Klavye ne kadar düze yakın radiusa sahipse bendlerde fret buzz oluşma riski o kadar azdır ve haliyle bu tip gitarlarda biraz daha alçak tel yüksekliği potansiyeli vardır. Bir diğer faktör de tel kalınlığı ve gerilme kuvveti; daha kalın teller titreşirken daha küçük salınımlar yapacağından, eşdeğer tuşe şiddetinde buzz oluşturma eşiği daha ince tellerden yüksektir.
İdeal bir gitar sapı şu yapısal özellikleri taşır:
- Tamamen düz, uzun ekseninde kıvrılma (twist) olmayan ve tüm klavye bölgelerinde radiusuna uygun şekilde işlenmiş sap ve klavye.
- Yatay eksende sapın gövde ile yaptığı açının alt eşiğin ayar aralığı içerisinde kalacak şekilde uygun olması.
- Tüm fretlerin tüm bölgelerinin birbirleri ile eşdeğer yükseklikte olması. Teorik olarak ilk fretten itibaren giderek azalan yüksekliklerde fretler takılarak buzz olasılığı belirgin azaltılabilir ama ne gitaristler giderek azalan yükseklikte fret ister, ne de ureticiler uğrasmak ister.
Bir sapta tüm bu özellikler ideal düzeyde olmasa da, hafif kusurları gitarın geometrik ve çalım olarak kabul edilebilir sınırları içinde kalarak genellikle belirgin sorun teşkil etmez. Sapın ideal özelliklerinin tamamına sahip olması bir gitarın geometrik sınırları dahilinde ayarlanabilir aralığının maksimum olduğu anlamına gelir. Burada gitaristin gitarından beklediği ayarın önemi var. Mesela yüksek tellerle çalmayı seven gitaristler hiçbir zaman gitarlarının fret kusurlarının varlığını bilmeyebilir. Buzz da bazı gitaristlerce hiç sorun edilmeyebilir. Strat + kuvvetli tuşe mesela
.
Tel yüksekliği derken nedir bu yükseklik ölçüleri?
Kendi normal çalım tarzımda bu zamana kadar ulaşabildiğim en düşük temiz çalımlı tel yüksekliği 0,8 - 0,9 mm oldu. Bilimsel bilgi olarak yazmıyorum ancak yılların deneyimi ile bu yükseklik düzeyi büyük ihtimalle gitar geometrisi dahilinde pratikte kullanılabilecek en düşük tel yükseklik seviyesi kanımca. Dolayısıyla,
- Alçak tel yüksekiği : 0,9 - 1,2 mm arası
- Orta tel yüksekliğ: 1,3 - ,1,6 mm arası
- Yüksek tel seviyesi 1,6 mm ve üzeri olarak değerlendiriyorum.
Genellikle çoğu seri üretim gitarda berbat fret işçiliği olmadıgı sürece 1,5 mm ve üzeri tel seviyelerinde fret buzz pek görülmüyor. Hatta diyebilirim ki, 1,5 - 1,6 mm civarı tel yüksekliğine sahip gitarda gözle görülen fret aşınması olmadığı sürece buzz varsa fret eşitsizliğini en son düşünüp önce sapta diğer yapısal problemleri incelerim. Dolayısıyla buzz sorunu çoğu zaman daha konforlu ve hızlı çalım arayanlarda karşılaşılan problem.
Buzz için çözüm ne?
Telin bir perdeye basıldığında o perdenin freti ile sonraki fretler ile arasındaki mesafesinin arttırılması.
Bu da üç yolla olabilir: ya sonraki fretleri alcaltmak, ya teli yükseltmek ya da sapi bükerek önceki fretlerin sonraki fretlere göre biraz daha yüksekte kalmasını saglamak.
Bu nedenle fret buzz giderilmesinde üç yol var:
1. Sap ayari ile sapi daha icbukey hale getirmek.
Bu yöntem tek başına sadece en üst perdelerdeki (1-4) buzz sorununu çözmek için etkili olabilir. Bu bolgedeki fretlerde belirgin yukseklik farkları varsa sapi fazlaca icbukey yapmak tum gitar dengesini alt ust edeceğinden yine tek başına çözüm uretemez. Orta perdelerde ise alt esik yükseltilmesi ile birlikte yapilmali ve kabul edilebilir tel yüksekliği düzeyinde sorunun cozulup cozulmedigi görülmelidir. Sapi daha konkav hale getirmenin orta perdelerde daha fazla tel yüksekliği dezavantaji oluşturacağı bir gerçek, yine de çalım konforunu etkilemeyecek konkavlık sorun teşkil etmeyecektir. Alt perdelerin (gitarına göre 12-15 civarı ve sonrası) buzzlarında sap ayarı hiçbir işe yaramaz.
İstisnai olarak, orta ve orta-alt perdelelerde lokalize buzz'lar yine buyuk olasilikla fret yukseklik farkları ile ilişkili olsa da, fazla konkav sap bu perdelerde bozulma yapabilir ve sapi daha duze yakin hale getirmek sorunu çözebilir. Bu bölgelerin fret buzzlarında öncelikle sap ayarına bakmak gerekir. Isin gerçeği, entonasyon ayari, sap ayari, ust ve alt esik yükseklikleri gitar ayarinda bir bütündür ve kısmen de olsa her gitar için özeldir.
2. Telleri yükseltmek.
Bu kadar anlatımdan sonra artık tekrar açıklamaya gerek yok sanırım. 1-4 perdelerde buzz gidermek için alt eşiği çok fazla yükseltmek gerektiğini ve bunun da konforu bitireceğini tekrar hatırlatayım.
3. Fretlerin bölgesel yükseklik farklarını ortadan kaldırmak.
İdeal çözüm ancak en pahalı çözüm. Deneyimli kişi tarafından yapılması gereken, ince işçiliğin ve özenin arandığı bu yöntem ile gitar klavyesinin yapısal kusurları da göz önünde bulundurularak fretlerdeki yükseklik farklarını sıfırlamak gitarın tel yüksekliği ayar kapasitesini maksimuma taşır, alçak ve orta tel yüksekliklerinde temiz çalım sağlar ve gitar sapını dümdüz veya dümdüz yakın sap ayarı ile kullanabilmemize olanak sağlar. Bu da, özellikle orta ve orta - alt perdelerde içbükey sap kaynaklı artan tel yüksekliğini ortadan kaldırır.
Bölgesel fret buzz’a yaklaşım:
İlk yapılması gereken bu buzz'in bölgesine ve yayginligina göre hareket etmek, aynı zamanda gitarın ayarlarına bakmak. Fazla alçak teller, dışbükey hale gelmiş sap zaten yaygın buzz yapacaktır. Olağan sap ayarı varlığında ve tolere edilebilecek tel yüksekliğinde fret buzz varsa, bölgesine göre yukarıda belirttiğim ayarlamaları yaparak buzz’ın kesildiği seviyenin tolere edebileceginiz tel yüksekliğinde olup olmadığını değerlendirin. Eğer gitar keyifsiz hale gelmişse bir ustaya verip fret tesviyesi yaptırmak gitardan alacağınız keyfi en üst seviyeye çıkaracaktır.
Bu yazı tüm gitar tipleri için geçerlidir.
Nedir bu fret buzz illeti?
Öncelikle teorik olarak mükemmel esitlikteki fretlerde bile fazlaca alçak tellerle fret buzz yaratılabilir. Fret buzz denilen şey, herhangi bir perdede basıldığında tel titresirken oluşan salınımın sonraki fretlerden birine veya birkaçına çarpması. Tel ne kadar kuvvetli titreşirse salınım ve çıkan ses şiddeti o kadar yüksek olacaktır. Hafif tuşede buzz olmayan perdede kuvvetli tuşede buzz oluşabilir haliyle. Klavye radiusu da özellikle bendlerde fret buzz olusturma potansiyeli açısından bir diğer faktör. Klavye ne kadar düze yakın radiusa sahipse bendlerde fret buzz oluşma riski o kadar azdır ve haliyle bu tip gitarlarda biraz daha alçak tel yüksekliği potansiyeli vardır. Bir diğer faktör de tel kalınlığı ve gerilme kuvveti; daha kalın teller titreşirken daha küçük salınımlar yapacağından, eşdeğer tuşe şiddetinde buzz oluşturma eşiği daha ince tellerden yüksektir.
İdeal bir gitar sapı şu yapısal özellikleri taşır:
- Tamamen düz, uzun ekseninde kıvrılma (twist) olmayan ve tüm klavye bölgelerinde radiusuna uygun şekilde işlenmiş sap ve klavye.
- Yatay eksende sapın gövde ile yaptığı açının alt eşiğin ayar aralığı içerisinde kalacak şekilde uygun olması.
- Tüm fretlerin tüm bölgelerinin birbirleri ile eşdeğer yükseklikte olması. Teorik olarak ilk fretten itibaren giderek azalan yüksekliklerde fretler takılarak buzz olasılığı belirgin azaltılabilir ama ne gitaristler giderek azalan yükseklikte fret ister, ne de ureticiler uğrasmak ister.
Bir sapta tüm bu özellikler ideal düzeyde olmasa da, hafif kusurları gitarın geometrik ve çalım olarak kabul edilebilir sınırları içinde kalarak genellikle belirgin sorun teşkil etmez. Sapın ideal özelliklerinin tamamına sahip olması bir gitarın geometrik sınırları dahilinde ayarlanabilir aralığının maksimum olduğu anlamına gelir. Burada gitaristin gitarından beklediği ayarın önemi var. Mesela yüksek tellerle çalmayı seven gitaristler hiçbir zaman gitarlarının fret kusurlarının varlığını bilmeyebilir. Buzz da bazı gitaristlerce hiç sorun edilmeyebilir. Strat + kuvvetli tuşe mesela
.Tel yüksekliği derken nedir bu yükseklik ölçüleri?
Kendi normal çalım tarzımda bu zamana kadar ulaşabildiğim en düşük temiz çalımlı tel yüksekliği 0,8 - 0,9 mm oldu. Bilimsel bilgi olarak yazmıyorum ancak yılların deneyimi ile bu yükseklik düzeyi büyük ihtimalle gitar geometrisi dahilinde pratikte kullanılabilecek en düşük tel yükseklik seviyesi kanımca. Dolayısıyla,
- Alçak tel yüksekiği : 0,9 - 1,2 mm arası
- Orta tel yüksekliğ: 1,3 - ,1,6 mm arası
- Yüksek tel seviyesi 1,6 mm ve üzeri olarak değerlendiriyorum.
Genellikle çoğu seri üretim gitarda berbat fret işçiliği olmadıgı sürece 1,5 mm ve üzeri tel seviyelerinde fret buzz pek görülmüyor. Hatta diyebilirim ki, 1,5 - 1,6 mm civarı tel yüksekliğine sahip gitarda gözle görülen fret aşınması olmadığı sürece buzz varsa fret eşitsizliğini en son düşünüp önce sapta diğer yapısal problemleri incelerim. Dolayısıyla buzz sorunu çoğu zaman daha konforlu ve hızlı çalım arayanlarda karşılaşılan problem.
Buzz için çözüm ne?
Telin bir perdeye basıldığında o perdenin freti ile sonraki fretler ile arasındaki mesafesinin arttırılması.
Bu da üç yolla olabilir: ya sonraki fretleri alcaltmak, ya teli yükseltmek ya da sapi bükerek önceki fretlerin sonraki fretlere göre biraz daha yüksekte kalmasını saglamak.
Bu nedenle fret buzz giderilmesinde üç yol var:
1. Sap ayari ile sapi daha icbukey hale getirmek.
Bu yöntem tek başına sadece en üst perdelerdeki (1-4) buzz sorununu çözmek için etkili olabilir. Bu bolgedeki fretlerde belirgin yukseklik farkları varsa sapi fazlaca icbukey yapmak tum gitar dengesini alt ust edeceğinden yine tek başına çözüm uretemez. Orta perdelerde ise alt esik yükseltilmesi ile birlikte yapilmali ve kabul edilebilir tel yüksekliği düzeyinde sorunun cozulup cozulmedigi görülmelidir. Sapi daha konkav hale getirmenin orta perdelerde daha fazla tel yüksekliği dezavantaji oluşturacağı bir gerçek, yine de çalım konforunu etkilemeyecek konkavlık sorun teşkil etmeyecektir. Alt perdelerin (gitarına göre 12-15 civarı ve sonrası) buzzlarında sap ayarı hiçbir işe yaramaz.
İstisnai olarak, orta ve orta-alt perdelelerde lokalize buzz'lar yine buyuk olasilikla fret yukseklik farkları ile ilişkili olsa da, fazla konkav sap bu perdelerde bozulma yapabilir ve sapi daha duze yakin hale getirmek sorunu çözebilir. Bu bölgelerin fret buzzlarında öncelikle sap ayarına bakmak gerekir. Isin gerçeği, entonasyon ayari, sap ayari, ust ve alt esik yükseklikleri gitar ayarinda bir bütündür ve kısmen de olsa her gitar için özeldir.
2. Telleri yükseltmek.
Bu kadar anlatımdan sonra artık tekrar açıklamaya gerek yok sanırım
. 1-4 perdelerde buzz gidermek için alt eşiği çok fazla yükseltmek gerektiğini ve bunun da konforu bitireceğini tekrar hatırlatayım.3. Fretlerin bölgesel yükseklik farklarını ortadan kaldırmak.
İdeal çözüm ancak en pahalı çözüm. Deneyimli kişi tarafından yapılması gereken, ince işçiliğin ve özenin arandığı bu yöntem ile gitar klavyesinin yapısal kusurları da göz önünde bulundurularak fretlerdeki yükseklik farklarını sıfırlamak gitarın tel yüksekliği ayar kapasitesini maksimuma taşır, alçak ve orta tel yüksekliklerinde temiz çalım sağlar ve gitar sapını dümdüz veya dümdüz yakın sap ayarı ile kullanabilmemize olanak sağlar. Bu da, özellikle orta ve orta - alt perdelerde içbükey sap kaynaklı artan tel yüksekliğini ortadan kaldırır.
Bölgesel fret buzz’a yaklaşım:
İlk yapılması gereken bu buzz'in bölgesine ve yayginligina göre hareket etmek, aynı zamanda gitarın ayarlarına bakmak. Fazla alçak teller, dışbükey hale gelmiş sap zaten yaygın buzz yapacaktır. Olağan sap ayarı varlığında ve tolere edilebilecek tel yüksekliğinde fret buzz varsa, bölgesine göre yukarıda belirttiğim ayarlamaları yaparak buzz’ın kesildiği seviyenin tolere edebileceginiz tel yüksekliğinde olup olmadığını değerlendirin. Eğer gitar keyifsiz hale gelmişse bir ustaya verip fret tesviyesi yaptırmak gitardan alacağınız keyfi en üst seviyeye çıkaracaktır.
Bu yazı tüm gitar tipleri için geçerlidir.