Lamba Türleri Ve Sayıları Hakkında

Arkadaşlar merhaba,

Pre amp ve power amp lambaları hakkında merak ettiğim bir çok şey var. Bunun üzerine internetteki kaynakları okumaya çalıştım. Ancak netleştiremediğim kısımları burada tartışmak istiyorum. Eminim benim gibi merak eden bir çok arkadaş vardır.

Pre amp lambaları ile başlıyorum,

Mesa'nın amfilerine bakalım;
Mesela Mark V'de 7 adet
Roadster/Roadking'de 6 adet
Dual/Triple Rectifier'da 5 adet pre lambası var.

Engl'lara bakalım;
Savage'de 5 adet
Blackmore'da 3 adet
Fireball/Powerball'da 4 adet pre lambası mevcut.

İlk soru, amfilerin dizaynında kullanılan pre ve power lamba sayıları neye göre belirleniyor ? Mesela Mark V gibi 3 kanallı bir amfide her kanalın kullandığı pre amp lambaları mı var ? Yoksa her kanal hepsini kullanıyor mu ? Pre lambasının çok olması mı albeniyi arttırır mı ?

Power amp lambalarına gelelim. En merak ettiğim kısım.

Yine aynı sıradan sorayım.
Mark V 4 adet 6L6 - 90Watt
Roadster 4 adet 6L6 - 100 Watt
Roadking 2 El34+4 6L6 = 6 adet 120 Watt
Triple Rectifier 6 adet 6L6 - 150 Watt
Dual Rectifier 4 adet 6L6 - 100 Watt
Savage 2 adet 6550 - 120 Watt
Blackmore 4 adet 5881 - 100 Watt
Fireball/Powerball 4 adet 6L6 - 100 Watt

İkinci soru, Power lambası sayısı dizaynda neye göre belirlenir ?
Mesela Triple Rectifier ve Road King 6 adet Power lambasına sahip. Bunlardan biri 150 diğeri 120 Watt, Savage de 120 Watt ama 2 adet Power lambası var. 2 adet power lambası ile kabini sürmek ile 6 adet ile sürmek ne gibi farkları ortaya koyar tonal anlamda ?

Amacım 6L6 mı yoksa KT77 mi tartışması değil de, amfi alırken lamba sayılarını nasıl yorumlayalım onu belirlemek.

Saygılar,

Senin bu sorduğun sorular direk makale konusu. Farkındaysan cevap değil, destan yazmayı gerektiriyor. Kabaca şöyle özetleyeyim:

Preampta lambalar üç görevde kullanılır:
1- Kazanç katlarını oluşturmak.
2- Faz bölücüyü oluşturmak.
3- Amfinin dizaynına göre fx loop veya reverb gibi efekt katlarını sürmek.

Power lambalarının da watt ve karaktere göre seçilir.

6L6: Bir tanesi 25-30 watt güç üretir, Amerikan karakterli amfilerin vazgeçilmezidir. KT gibi lambaların da karakteri buna yakındır. Ama bazıları daha fazla güç üretir.
EL34: Güç üretimi 6L6 gibidir, ama İngiliz karakterli amfilerin temel taşıdır.

Bildiğim kadarıyla cevaplamaya çalışayım;

İlk soru, amfilerin dizaynında kullanılan pre ve power lamba sayıları neye göre belirleniyor ? Mesela Mark V gibi 3 kanallı bir amfide her kanalın kullandığı pre amp lambaları mı var ? Yoksa her kanal hepsini kullanıyor mu ? Pre lambasının çok olması mı albeniyi arttırır mı ?

Devre tasarımına bakar, ama genel kural olarak şu şekilde; çok kanallı amfilerde her gain stage için bir lamba kullanılıyor. Clean kanal için genelde 1 lamba demek oluyor (düşük gain olduğu için), lead kanallarında genelde 2-4 arası lamba oluyor. Örnek olarak, marshall plexilerde (tek kanal) 2 lambalı gain stage, jcm800'lerden itibaren 3 lambalı gain stage var. Bazı amfilerde lambalı gain stagelerin arkasından solid state gain stage olabiliyor. Preamp lambalarının yanında, phase inverter denilen ve aslında power amfinin bir parçası olan bir arkadaşımız var, genelde 12ax7 kullanılan, reverb katı ya da fx loop yine lambayla destekleniyor olabilir. Yani sonuç olarak, clean kanal, kirlide 3 lambalı gain stage, phase inverter, reverb ve fx loop hepsi lambalı olabilir, bu da 7 adet 12ax7 ediyor.

Devre tasarımı konusunda da; en basitinden Amerikan (Fender, Mesa vb) ve İngiliz (Marshall) karakterli olarak ayrılabilir. Genelde (ama şart değil) Amerikan karakterli amfiler 6L6 power lambası, İngiliz karakterliler ise EL34 power lambası kullanır, en basitinden baslarda inanlımaz fark ediyor. Burda şöyle de fantastik bir anekdot var; Mesa aslında Fender twin tasarımından başlar, Fender karakterli amfilere daha fazla gain sığdırmaya çalışan bir marka iken, ilk cascading gain stage'i (yukarıda az bahsettiğim olay) keşfediyor ve sonrasında ilk defa lead/ritm diye kanalları ayırıyor. Aynı yıllarda da Soldano efsanevi SLO'yu çıkartıyor ve hem Mesa hem de Peavey SLO'yu esas alarak modern metal soundunu ortaya çıkarıyor - Rectifier ve 5150/6505 serileri aslında SLO devresinden modifiye (imiş - ben gavur forumların yalancısıyım)

Power amp lambalarına gelelim. En merak ettiğim kısım.

Yine aynı sıradan sorayım.
Mark V 4 adet 6L6 - 90Watt
Roadster 4 adet 6L6 - 100 Watt
Roadking 2 El34+4 6L6 = 6 adet 120 Watt
Triple Rectifier 6 adet 6L6 - 150 Watt
Dual Rectifier 4 adet 6L6 - 100 Watt
Savage 2 adet 6550 - 120 Watt
Blackmore 4 adet 5881 - 100 Watt
Fireball/Powerball 4 adet 6L6 - 100 Watt

Bu arada 6L6 ile 5881 aynı tüp, ama 6550 değil.

İkinci soru, Power lambası sayısı dizaynda neye göre belirlenir ?

Almak istediğin güç ve headroom'a göre değişir (headroom = power amfinin ne kadar geç kırıldığı). Lambaya verdiğin voltaja göre de aynı lambadan farklı watt değerleri alabilirsin. Şöyle bir yanılgı var; 50w amfi 25w'tan 2 kat, 100w amfi 50w amfiden de iki kat daha yüksek ses verir. Böyle bişey yok. Amfi ne kadar yüksek wattlıysa, power lambaları o kadar geç kırılır, ya da başka bir deyişle, power amp distortion elde etmek için sesi o kadar çok açmak gerekir. Watt değerini 2'ye katladığında maksimum volüm sadece 3 db artar. Özet olarak, 120 w 6505'ten sıcak, power lambası kırılımlı ses almak için çok açman lazım. Aynı kırılımı 20w amfiden çok daha düşük seste alırsın.

Mesela Triple Rectifier ve Road King 6 adet Power lambasına sahip. Bunlardan biri 150 diğeri 120 Watt, Savage de 120 Watt ama 2 adet Power lambası var. 2 adet power lambası ile kabini sürmek ile 6 adet ile sürmek ne gibi farkları ortaya koyar tonal anlamda ?

Yukarıdakinin yanında, yine devre tasarımı farkı. Savage'de kullanılan 6550 çok daha güçlü bir lamba imiş diğerlerine göre. Diğer açıdan, triple rec/road king'de 150w olarak çalıştırma olayı var, ama seçebilirsin de, EL34 50w ya da 6L6 50/100w şeklinde. Bu lambaların tonal karakteristikleri farklı tabi, bu seçeneği vermek için adamlar devrelerini o şekilde tasarlamış. Diğer değişkenler sabit tutulduğunda aynı devrenin 50w/100w versiyonları, yani 2 ve 4 power lambası olan amfilerin arasındaki fark bence çok minimal (sadece yukarıda bahsettiğim erken kırılma olayı var), mesela:



Amacım 6L6 mı yoksa KT77 mi tartışması değil de, amfi alırken lamba sayılarını nasıl yorumlayalım onu belirlemek.

Bence 6L6 bu arada, ama son zamanlar EL84'ü sever oldum 🙂
Saygılar, sevgiler.

@levantin uzun cevap için çok teşekkürler. Sizin gibileri sömürmek lazım zira ne kaparsak kâr 😉
Amfi yapımı işine girmek istiyorum bu arada. Teoriyi tam öğrenip bu işe girişmek istiyorum.
Rectifier tüpü bile kullanmayı düşünüyorum.
Bakalım nasıl bir şey çıkacak ortaya..
Konu biraz alevlensin rectifier tüplerinden de soracağım bu arada. Hatta sizi yakalamışken fırsatı değerlendireyim. Recitifer tüpü tona etki eder mi adı altındaki makaleleri de okumaya çalıştım. Kimi etkiler kimi de sadece doğrultucu devrede kullanılır tona etki etmez demiş. Sizce ?
Saygılar,

Coder_ demiş ki:

@levantin uzun cevap için çok teşekkürler. Sizin gibileri sömürmek lazım zira ne kaparsak kâr 😉
Amfi yapımı işine girmek istiyorum bu arada. Teoriyi tam öğrenip bu işe girişmek istiyorum.
Rectifier tüpü bile kullanmayı düşünüyorum.
Bakalım nasıl bir şey çıkacak ortaya..
Konu biraz alevlensin rectifier tüplerinden de soracağım bu arada. Hatta sizi yakalamışken fırsatı değerlendireyim. Recitifer tüpü tona etki eder mi adı altındaki makaleleri de okumaya çalıştım. Kimi etkiler kimi de sadece doğrultucu devrede kullanılır tona etki etmez demiş. Sizce ?
Saygılar,

Hepsini görmek için tıklayın...

Teşekkür ederim nazik sözlerin için, ama çok bilgili olduğumu söyleyemem. Başlığı takip ediyorum ve işin ustalarının çıkmasını bekliyorum 🙂

Rectifier için bildiğim şu; rectifier olarak tüp kullanıldığında power tüplerine giden voltaj düşüyor ve bas frekansla güçleniyor. Gavurun "sag" dediği olay. Diğer taraftan, modern hi gain metal tonları için kesinlikle ve kesinlikle solid state rectifier devresi kullanılmalı, çünkü basların fazla olması tüm miksi boğar. Tüp rectifier vintage ekipmanlarda kaldı biraz.

@Coder_ kusura bakma da dediğin garibime gitti. Seni tanımam, niyetini de sorgulamıyorum. Ama ciddi bir elektronik eğitimin olmadan, hatta gördüğüm kadarıyla diyeyim ki bu cehaletin ile, buradan topladığın yüzeysel bilgileri kullanarak gerçekten amfi yapabileceğine inanıyor musun?

Öyle ise @programci_84 veya @izzzyy direk kendilerini yüksek bir binadan atsınlar o bilgi birikimleri ile.

@hackeiommi Abi zaten elektronik mezunu yazılım mühendisiyim. Elektronik bilgim var. Burdan topladığım bilgilerle yarın yapacağım demedim ki ?
Sora sora, öğrene öğrene, lambaları basit devrelerde kullana kullana işi büyüteceğiz.
Sen de olaya en olmadık yerden bakmışsın kusura bakma yani 🙂

Coder_ demiş ki:

@hackeiommi Abi zaten elektronik mezunu yazılım mühendisiyim. Elektronik bilgim var. Burdan topladığım bilgilerle yarın yapacağım demedim ki ?
Sora sora, öğrene öğrene, lambaları basit devrelerde kullana kullana işi büyüteceğiz.
Sen de olaya en olmadık yerden bakmışsın kusura bakma yani 🙂

Hepsini görmek için tıklayın...

Bakarım! İnsan hayatı sözkonusu ise en olmadık hatta en ters yerden de bakarım! Kızarım, söverim, gerekirse kuru maunu elime alır döverim bile :vulcan:

Kuzum bu işlerde ciddi hayati tehlike var. Elektronik mezunu isen, zaten ne yukarıdaki soruları sormaman gerekir. Bu da bende işler için yeterince donanımlı olmadığın kanaatini uyandırdı.

Bak aman diyorum! Yarın yapmazsın, bir yıl sonra yaparsın, o mühim değil! Can bir tane. Gitti mi takviyesi, yedeği yok.

Yanlış anlama sakın. Ben de memleketten Ken Fischerlar, Mike Soldanolar, Randall Smithler, Nik Azamlar çıksın isterim. Ama bu işin can güvenliği ayrıntılarına hakim olmadan bulaşmamak gerek.

hackeiommi demiş ki:

Bakarım! İnsan hayatı sözkonusu ise en olmadık hatta en ters yerden de bakarım! Kızarım, söverim, gerekirse kuru maunu elime alır döverim bile :vulcan:

Kuzum bu işlerde ciddi hayati tehlike var. Elektronik mezunu isen, zaten ne yukarıdaki soruları sorman gerekir. Bu da bende işler için yeterince donanımlı olmadığın kanaatini uyandırdı.

Bak aman diyorum! Yarın yapmazsın, bir yıl sonra yaparsın, o mühim değil! Can bir tane. Gitti mi takviyesi, yedeği yok.

Hepsini görmek için tıklayın...

Abi gözünü seveyim, yukardaki soruları sormanın elektronik eğitimi ile ne alakası var ? Tüp ne işe yarar, diyot ne işe yarar vesaire soruları mı sormuşum ? Sayılara ve türlere odaklandım. Senin bu kanaatin de elektronik mühendisliği eğitiminin kapsamından bihaber olduğu kanaatini bende uyandırdı.
Bugüne kadar çok fazla amfi denemedim. Üzerinde kafa yormaya da yeni başladım. Burada da hayvani amfileri deneyen sahip olan onlarca adam var. Yukarda saydığımız zilyon tane lambayı bulunduran amfileri yıllarca deneyen adamların tecrübelerinden yararlanmak istiyorum sadece. Ne kaparsam da kâr.

Bu işler bence de biraz abartılıyor ve fazlaca korkuluyor. Bence biraz el becerisi, sabır ve dikkate sahip "herkes" sorunsuzca kendi amplisini yapabilir.

Ama riskler var tabii. Dikkat edeceksiniz ve üşenmeyip gerekli önlemleri alacaksınız. Kötü şekilde şoka uğrarsanız pek tabii ki ölebilirsiniz. Örneğin evinizde doğru dürüst topraklı hat olacak, ampli çalışırken içine müdehale etmeyecekseniz ve ampliye müdehale ederken fişi çekip filtre kondansatörlerde ölümcül voltajlar olmadığından da emin olacaksanız. Bunlar da otomobil kullanırken gerekli yerde sinyal vermek veya emniyet kemerini takmak gibi doğal şeyler olmalı.

Maksadım kesinlikle seni baltalamak, aşağılamak, soğutmak, kaçırmak falan değil. Ama en basitinden, rektifiye katı konusunda bilgisizliğin dahi bende akustik elektroniğine, tarihine, gelişimine yabancı olduğun izlenimi uyandırdı. E bunun da eğitimin ile ilgili bir konu olması muhtemel; belki okuduğun bölümde akustik elektroniği ile ilgili yeterli eğitimi vermemiş olabilirler veya tamamen es geçmiş olabilirler diye düşündüm. Çünkü bu alanda can güvenliği konusu çok çok hassas. Sen ise fazla rahatsın gibi geldi bana.

Tekrar söylüyorum, maksadım seni uzak tutmak, soğutmak, korkutmak, kaçırmak falan değil. Sözkonusu can ise, ben adamın canını sıkarım. Canının çıkmasından iyidir bence.

hackeiommi demiş ki:

Tekrar söylüyorum, maksadım seni uzak tutmak, soğutmak, korkutmak, kaçırmak falan değil. Sözkonusu can ise, ben adamın canını sıkarım. Canının çıkmasından iyidir bence.

Hepsini görmek için tıklayın...

Benim aleti yaparken birkaç defa 410V'a temas ettim ağabey. Bir şey olmuyor, merak etme 😀 Şakası bir yana, tehlikeli olduğu kadar zevkli ama. Bir kere tadını aldın mı, bırakamıyorsun (410V'un değil, tüplü devrenin 🙂 )

programci_84 demiş ki:

Benim aleti yaparken birkaç defa 410V'a temas ettim ağabey. Bir şey olmuyor, merak etme. Bir kere tadını aldın mı, bırakamıyorsun

Hepsini görmek için tıklayın...

Görüyorsun değil mi sevgili @Coder_ kardeşim? 410 V bile adamı nasıl bozuyor 😀

@hackeiommi hahah 🙂 Valla beni de çarpmışlığı var bi kaç kez. Ama 410 V ile hiç oynamadım. Rohat abiden yardım alırız ya korunma konusunda 😉

Coder_ demiş ki:

@hackeiommi hahah 🙂 Valla beni de çarpmışlığı var bi kaç kez. Ama 410 V ile hiç oynamadım. Rohat abiden yardım alırız ya korunma konusunda 😉

Hepsini görmek için tıklayın...

Besleme trafosu sardırdım kendi projem için, sekonderlerinden biri 300Vac idi. Doğrultunca 420VDC oluyor teoride, biraz ripple'a müsaade ettim ve yaklaşık 410VDC oluyor. Sen proje yapmaya kalktığında da muhtemelen böyle bir gerilime ihtiyacın olacak. Korunma diye bir şey mümkün değil, devreyi yaptıktan sonra mutlaka multimetre ile devrenin sağını solunu kontrol ederken dokunacaksın yani. Ha, bu bendeki gibi 400 küsür volt olur veya 200 küsür volt olur, fark etmez. Ama kaçarın yok! O yüksek gerilime dokunulacak! 🙂

Tasarım konusunda da bir şeyler söyleyeyim: Merlin Blencowe'un "Designing Tube Preamps for Guitar and Bass" diye bir kitabı var (Tam adını hatırlamıyorum şimdi, üşengeçliğimden aratmıyorum da, sen bakarsın artık). O kitabı mutlaka edin. Edepsizlik yapıp bedava pdf olarak internetten indirme, satın al 🙂 Çok güzel bir kitap. Ben epeyi faydalandım. Ayrıca adamın kendi web sayfası da var. Valve Wizard mı ne, öyle bir şey. Orada da çok faydalı kaynak/makale var. diyaudio.com'a da üye ol, o forum inanılmaz geniş. Merlin amcamız orada da aktif bir üye. Diğer üyeler ve forumdaki başlıklar da çok faydalı. Soruların cevapsız kalmaz.

Valla şöyle cevaplara baktım da, bize gerek kalmamış artık bu forumda millet baya elektronikçi olmuş, faz invertere kadar her türlü ayrıntıyı biliyor. Bize artık ufak tefek eklemeler yapmak kalıyor. Hakan Abi zaten yakında meslek olarak yapacak kıvama gelmiş 🙂

Sevgili @Coder_ üstteki cevaplar pek güzel ya ben de var olan örneklerin üzerinden giderek az biraz katkıda bulunmak isterim. Şansımıza son mesajı @izzzyy yazmış yanlış yaparsak cetvelle vurur elimize. O vakit Rectifier`lar ile başlayalım liste haline getirirsek basitçe durumumuz bu:

Güç Lambası Rectifier Lambası

Single Rectifier 2 x 6L6 1 x 5U4

Dual Rectifier 4 x 6L6 2 x 5U4

Triple Rectifier 6 x 6L6 3 x 5U4


Bu listeye bakınca formül basit: Rectifier serilerinin güç katlarında 25 watt başına bir 6L6, 50 watt başına da bir rectifier yani akım doğrultucu lamba kullanıyorlar. (Single Rectifier II de rectifier lamba yok aslinda buyur buradan yak) Bu aile ismini de doğrultucu lambaların isminden ve sayısından alıyor. Güç katında 6L6 kullanmak Allah`ın emri mi dersen değil. Bias ayarını EL-34 olarak seçersen EL-34 olarak da çalışıyor.

Roadster ve Roadking, Dual Rectifier ailesinin iki diğer üyesi. Roadster Dual Rectifier Solo kafalar gibi 100 watt ama 4 kanallı olması ve her kanalın reverbi olması gibi fazladan özellikleri var ama güç katı aynı. Asıl kafa karıştırıcı olan Roadking ise progressive linking denen bir özelliğe sahip ve EL34 ile 6L6 lambaları aynı anda barındırdığı gibi ikisinin karakterini de karıştırabiliyor. O yüzden üzerinde 4 adet 6L6 iki tane de EL34 olmak üzere 6 adet güç lambası var. Amfinin arkasindan bir butonla seçilebilen kombinasyonlar şöyle (herbirinin de çıkış güçleri ayrı tabi):

2 X 6L6, 2 X EL-34, 2 X 6L6 + 2 EL-34, 4 X 6L6, ve son olarak da 4 X 6L6 + 2 EL-34 aynı anda. Sadece 6 lambanın aynı anda kullanıldığı en son konfigürasyonda 120 watt çıkışı var.

Ama illa bu formül böyle olacak diye bir şey yok. Mark-V üzerinde de 4 adet 6L6 var ama çıkışı 90 watt. 22.5 watt başına bir 6L6. Aynı şekilde bunlarda da iki adet rectifier lambası oluyor, diyerek Mesa faslını kapatalım.

Pre lambalarından bahsedeyim ekleme mahiyetinde. Çokça gördüğümüz 12AX7, 12AU7, 12AT7 duble triyot ve preampta kullanılan lambalardır. Bu üçü aslında anot ve katotları aynı lambalar, yalnızca ızgara konumları farklı dolayısıyla kazançlar farklı, bilindiği gibi en yüksek kazançlı olan 12AX7. Bu konuda çok ayrıntıya girmek gerekirse; ses ve elektronik

Bu lambaların 3 görevi var ampli içinde;
1- Kazanç katı: Bizim clean, overdrive, distortion tonlarımızı oluşturmanın yanında reverb ünitelerini ve efekt döngülerini sürerken de kullanılır
2- Buffer: Bu bildiğimiz bufferlardan farksız aslında, eq dan önce, sonra üretilen gerilimin güç katına aktarılmasını ve/veya efekt döngüsüne aktarılmasını sağlar
3- Faz çevirici: Hemen her gitar ampli yapısı olan Push-Pull amplilerde karşılıklı çalışan güç lambalarından bir tarafına fazı 180 derece çevirmek için kullanılır.


Yani bu lamba sayıları tamamen senin ne yapmak istediğin ile alakalı. High gain kanal yapmak istersen daha çok kazanç katı gerekir, clean kanal için tamamen ayrı bir kazaç katı da yapabilirsin, diğer kanaldaki kazanç katlarından bir veye birkaçını da kullanabilirsin, bunlar tamamen senin yapmak istediğine bağlı.


Güç katlarında elde etmek istediğin maksimum güç ve belirli tonal yapılya göre lamba seçilir. 6L6 ve EL34 ler push pull AB sınıf operasyonda 25' er watt güç üretiler, 6L6GC 30watt, EL84 12watt, 6V6 14watt maksimum güç üretirler. Tabiki tasarımla bu güçten daha düşük güçlerde tasarım yapmak mümkün, yani 6L6 ile 10 watt ampli de yapabilirsin.

Lamba diyot işlerine ise hiç girme, saçmasapan birşey, acayip yüksek anot dirençleri var ve akım çekildiğinde gerilimde çökmeler oluşuyor. Yani adam gibi çalışmayan bir doğrultucudan bahsediyoruz. Silikon diyota seri direnç at benzer etkiyi oluşturursun ama çok gereksiz.

Çarpılma olayı cidden riskli, geçenlerde bir ampliyi tamir ederken başıma gelen olay önlem almak konusunda çok dikkatli olmak gerektiğini hatırlattı. Cuma akşamı açtım ampliyi baktım, sonra ampliyi kapattım pazartesi kartını sökmek üzere öyle bıraktım. Kartı sökerken elimdeki tornavida sağa sola değince ufak kıvılcımlar farkettim. Ama iki gün olmuş elektrolitikler boşalmıştır durmaz o kadar diye düşünüyorum bir yandan. Kartı dikkatlice söktüm ama hala inanmadığımdan kondansatörleri direnç üzerinden boşaltmak yerine kısa devre yaptım direk, öyle bir ark yaptı ki kondansatör lehimlerine dokunulan yerler delindi. Yani 10 günde kapalı dursa ampli dikkatli olmak şart.