Yukarıda özellikle
@blackfriday666 ve
@agackakan 'ın detaylı olarak anlatmış olmasıyla birlikte özellikle bu konuda yeni arkadaşlara yardımı olacağını düşündüğüm ve sabah sabah kahvemi alarak işsizliğin vermiş olduğu sıkıntı ile bir şeyler eklemek istiyorum =)
Tel geriliminin genel olarak ne kadar olması üç ana faktöre bağlı olacaktır;
String Gauge (tel kalınlığı olarak basitçe çevirebiliriz);
String gauge ne kadar yüksek olursa tel kalınlığı o kadar fazla olacaktır. Bu genel olarak gerginlik içinde geçerlidir ki tel kalınlığı arttıkça aynı akort sistemindeki tel gerginliği de artacaktır.
Örnek olarak; 10-46 gauge tellere sahip bir gitara 11-49 tellerle değiştirilirse aynı akort sistemindeki gerilim artacaktır ki aynı durum daha ince tel sistemi içinde de tersi olarak geçerlidir.
Ancak String Gauge dışında tellerin gerginliğini açıklamamız için diğer iki faktöre de bakmalıyız.
Pitch;
Pitch basit olarak telleri hangi notaya ayarladığımızı gösterir.
Yine 10-46 tele kalınlığından örnek verecek olursak, 0,46’lık tel E şeklinde (standart) akortlanırsa 17,5lbs yaklaşık 17,5lbs yaklaşık 7.9kğ’lık gerginlik uygular. Aynı şekilde aynı 0,46’lık telimizi bu defa D şeklinde akort edersek 13,9lbs yani 6,3kğ gerginliğe karşılık gelir. Ki aynı tel kalınlığı diziliminde daha düşük akort etmemiz durumunda daha az gergin veya daha yüksek akort ettiğimizde daha gergin tellere sahip olacağız.
Scale Length;
Scale Lenght, Ölçek uzunluğu olarak çevrilebilmekle birlikte gerilim üçgenimizin son kısmıdır.
Daha detaylı açıklamak gerekirse; Scale Lenght, klavyenin en üstteki eşik (nut) arasındaki mesafe ile köprünün tel ile ilk temasının olduğu saddle arasındaki mesafenin ölçülmesi ile elde edilir ve genellikle inç olarak gösterilir.
Farklı gitarlar farklı Scale uzunluklarına sahip olabilirler. Örneğin Fender Strat veye teleler 25,5’ uzunluğa sahipken PRS’ler 25’, Gibsonlar ise genellikle 24.75’ Scale uzunluklarına sahiptir. Bu durum 7 veya 8 telli gitarlarda ve Bariton gitarlarda yine değişmektedir.
Bas gitarlar da buna çok iyi örneklerdir ve farklı ölçek uzunluklarına sahiptirler.
Genel kural olarak , aynı tel kalınlığındaki aynı akort düzeni Skala uzunluğu arttıkça gerilimi arttıracaktır.
Aşağıda .105 tel kalınlığındaki E akortta bas gitara ait skala uzunlukları ve gerilim farklılıkları görebilirsiniz.
Short Scale – .34.0lbs
Medium Scale – 35.7lbs
Long Scale – 40.3lbs
Extra Long Scale – 45.2lbs
Tam olarak aynı tel kalınlığına ayarlanmış, aynı akort düzeninde skala uzunluğu bağlı olarak gerilim artacaktır.
NOT: Yukarıdaki gerilim miktarları ve tel kalınlıkları gibi karşılaştırmalar D'Addario markasının 'Tension Guide'' chartlarından alınmıştır.
=> Yukarıdaki yazılanlar genellikle yerli ve yabancı kaynaklarda bulabileceğiniz tanımsal açıklamalardır. Bununla birlikte bende sık sık tel gerginliklerini ve akort değişimlerini sık sık değiştiren birisi olarak kişisel gözlem ve deneyimlerimi de eklemek isterim.
Öncelikle, standart E şeklinde akortlanmış ve bu gerilime göre ayarlanmış sap, tel yüksekliği, köprü gibi ayarlarınızın tam olduğunu farz edilirse (ki burada tel kalınlığınızın ne olduğu önemli değil. İster 9-42 ister 10-52 şeklinde farklı set teller olsun. Gitarınızı ve sapını bu gerilime göre ayarlamanız stabil olarak kullanabileceğiniz anlamına gelmektedir.) sadece en üst teli standart E yerine Drop-D'ya almanız sap gerilimi olarak ölümcül veya kalıcı hasara uğratan sorunlara yol açmayacaktır. Fakat floyd rose sistemine sahip köprü sistemlerinde bu ufak değişim dahi köprü yüksekliğinizi ve genel akordunuzu az da olsa etkileyip bozacaktır. Özetle sabit köprülü ve stabil bir gitarda sadece en üst telin drop olarak akortlanması kişisel tecrübeme göre ciddi veya tehlikeli sonuçlara yol açmayabilir. (Ama yine de yukarıda rakamlar konuşmakta ve sıcaklık değişimi, tel gerginliği ve ayarsız sap'larda kötü sonuçlara da yol açabilir.) Fakat tereddütte iseniz daima bir bilene danışabilirsiniz.
Yine bununla birlikte aynı tel kalınlığındaki ör:9-46 tellerinizi standart-E'den Standart-D olarak şekilde akort ederseniz tüm tellerdeki gerilimi azalttığınız gibi hem sap hemde tel yüksekliği ayarları yapmanız gerekecektir.
Fakat kişisel kullanım ergonomim ve çalım şeklime göre, standartlara göre daha kalın teller kullanmayı tercih ediyorum. Örnek olarak pek çok kullanıcı Standart E akort sistemi için 9-42 veya 10-46 gibi kalınlıklar tercih ederken 11-49 veya 10-52 (Multiscale) gibi kalınlıkları tercih ediyorum. Bu tellere daha sert abanmam veya ton açısından daha tatmin edici sonuçlar almamı sağlıyor.
Tel gerilimi aslında sadece yukarıda belirtilen 3 faktör dışında daha detaylı olarak, kişisel ergonomi, ortam sıcaklığı, akort sistemi, ton, tel salınım sıklığı, akort düzeni gibi pek çok değişkene bağlı olarak değişmektedir. Tek bir doğru olmamakla birlikte düzgünce ayarlanmış gitarda yapısal hasar oluşturmayacak kadar extreme kalınlıklar haricinde
düzgün ayarları yapılmış bir köprü ve sap ile kendinize en uygun kalınlığı bulabilirsiniz.
Son olarak belirtmeden geçemeyeceğim. Gitarın bulunduğu ortam sıcaklığı aynı şekilde tel gerginliğine inanılmaz derecede etki etmekle birlikte gün içerisindeki hızlı ve ani değişimler geri dönüşü olmayan kalıcı hasarlara sebebiyet verebilir. Ayrıca sıcaklık değişimleri sadece tellere değil yine sap, gövde ve metal aksamlara etki etmektedir.
Sıcaklık artışı = Genişleme = Düşük gerilim = Düşük akort
Soğuk hava = Gerilim = Yüksek gerilim = Yüksek akort
Şuan için aklıma gelen detaylar bunlar olmakla birlikte umarım biraz olsun yardımı olmuştur yazılanlar.