Evet başlayalım madem,
Önce kullanacağım genel terimler ve açıklamaları:
Diyatonik dizi: Batı müziğinde kullanılan 7 sesli diziye denir. (herkesin aşina olduğu "do re mi fa sol la si" bir diyatonik dizidir)
Kromatik dizi: Batı müziğinde kullanılan 7 sesli diyatonik diziyle, zaman içinde bu diziye eklenmiş 5 ara notanın oluşturduğu 12 seslik dizidir. Bu diziyi aşağıda yazacağım, referans noktamız olacak.
Diyez: Bir notayı yarım ses tizleştirir. # sembolü ile gösterilir.
Bemol: Bir notayı yarım ses pesleştirir, b sembolü ile gösterilir.
Buna göre;
Do re mi fa sol la si yerine sırayla C D E F G A B kullanırsak,
C-D-E-F-G-A-B bir diyatonik dizi,
C-C#-D-D#-E-F-F#-G-G#-A-A#-B ve C ye dönen diziye de kromatik dizi diyebiliriz, aslında böyle tamamen diyezlerle gösterilmesi yanlış ama açıklayacağım şeyi kolaylaştırması için şimdi böyle yazdım.
Evet görüldüğü gibi, kromatik dizide araya notalar eklenmiş, C#-D#-F#-G#-A# (veya Db-Eb-Gb-Ab-Bb, aynı şeyler bemol ve diyezin tanımına bakınız).
Kromatik dizideki her sesin aralığı yarım sestir. E-F arasına ve B-C arasına yarım ses gelmemesine dikkat ediniz. Bu bir kaidedir, E-F arası ve B-C arası daima yarım sestir. Bu durumda;
C D E F G A B C notalarının aralıları sırasıyla:
Tam, Tam, Yarım(E-F arası), Tam, Tam, Tam Yarım(B-C arası)
Olacaktır. Tamların arasında bir yarım ses daha olduğunu unutmayın, kromatik diziye bakın).
Daha ileriye gitmeden önce, notaların aralıklarını kafanızda netleştirmeye çalışınız, yoksa daha sonra yazanlardan bir şey anlamayabilirsiniz. Tipik bir ders seansında, sanırım bir hafta için bu kadar bilgi yeterlidir(ders vermiyorum bilemem, ama bence böyle), bunlarla ilgili alıştırmalar verilir. Siz netten okuduğunuza göre, bunlar üzerinde biraz kafa yorun.
Evet, temel bilgilerden sonra gelelim modal armoniye. Modal armoni, piyasada, televizyonda, mtvde, orda burda duyduğunuz her parçada kullanılmaktadır. Cazda ise daha derinlemesine kullanılmakta, üzerinde türlü çeşit maymunluk yapılmaktadır. Bu kulanımları anlatabilmek için, önce bu işin alfabesini öğrenmek gerekir. Şimdi de ona kasıyoruz zaten, değil mi? (uyuma)
Öncelikle bir major scale in kurulumuna bakalım, bir scale, yedi notadan oluşan diyatonik bir dizidir(7 notalı yani). Major, minör, şu, bu, bütün bu scaleleri birbirinden ayıran, içindeki notaların belli bir düzende aralıklarla yerleştirilmesi ve bunalrın ardarda çalınmasının veya bunlarla melodiler oluşturulmasının dinleyiciye verdiği etkidir. Bu aralıkların değiştirmesi, melodinin hissettirdiklerini etkiler. Scale in tanımını kafanızda netleştirmeye çalışın. Bir kitaba baksanız, çok daha akıllıca ve kısa bir tanım bulmanız mümkün, öyle yapmayın, yapmadan önce bir düşünün. Kendinizce bir tanım uydurun. Bir gün yanlış olduğunu farkederseniz, doğrusunu gördüğünüz anda belleğinize kazırsınız.
Major scale de, aralıkların dizilimi, hangi notadan başlarsanız başlayın şöyledir: "Tam, Tam, yarım, Tam, Tam, Tam, Yarım" yani, "2 tam 1 yarım, 3 tam 1 yarım". En kolay anlatımlı olduğu için, önce do majör örneğini vereceğim, daha sonra, bu yöntemle, bütün major scaleleri kendiniz çıkartmayı öğreneceksiniz(cash arkadaşımın değinmeye meyilli olmadığı nokta burasıydı sanırım). Bir müzisyenin hele ki caz yapacaksa her tonda yazıp okuyabilmesi önemlidir. Bu yüzden kesinlikle ama kesinlikle do majöre kolay okunuyor diye bağlı kalmayın, gelecekte canınız yanar.
Yukarıda verdiğim aralık şifresine göre, do major aynen şudur:
C D E F G A B C (sondaki do, bizi başa döndürüyor, bi oktav üzeri. ilk 7 nota dikkate alınmalı)
Bu notalar arasındaki aralıkları gözden geçirin, tam, tam, yarım, tam, tam tam, yarım. (unutmayın, e-f arası ve b-c arası her zaman yarım.)
Başka bir örnek, diyelim ki, D major yazmak istiyorsunuz, işe D den bi oktav yukarıdaki D ye kadar sırayla notaları yazmakla başlayın "D E F G A B C D", daha sonra aralıklarını yukarıda verdiğim "ttyttty" şifreye göre ayarlayın, yani geniş aralıklara bemol, dar aralıklara diyez koyun, ancak unutmayın, notaların isimlerini değiştirmek yok, sadece diyez ve bemollerle bu iş halledilmek zorunda. Başka bir deyişle, bir major dizide, her notadan(her harften) bir tane bulunmalı. Cevaba bakmadan önce biraz uğraşın. Doğrusu şudur:
D E F# G A B C# D (D Major)
bakın, E ile F arası yarımdı, tam yapmak için F yi yarım ses tizleştirdik ve arası tam oldu. F# ile G arası, f, g ye yarım ses yaklaştığı için yarım oldu, istediğimiz de buydu, devam ediyoruz, g ile a arası tam, a ile be arası tam, b ile c arası yarımdı, tam yapmak için c# yaptık, ve c# d arası yarım. ne oldu? tam tam yarım tam tam tam yarım. Bingo!
İşte bu yöntemle bütün major dizileri çıkartmanız mümkün. Zaman içinde çalıştıkça bunlar ezberleniyor. Her seferinde kimse böyle hesaplamaz. Ama başta hesaplayacaksınız. Acı ama gerçek. Hatta bunlar arasında matematiksel ilişkiler var doğal olarak, kolay yoldan bunları çıkartmak mümkün oluyor. Daha sonra merak eden olursa anlatmaya çalışırım.
Evet, neden major scale üzerinde bu kadar durdum? Çünkü major scale kullanacağımız en en en temel dizidir. Bütün o gamları kolay yoldan elde etmek için bu scale ile oynayacağız. Ayrıca, bu aralıkları kafanızda ve kulağınızda zaman içinde oturtabilirseniz, size şifresi verilen bir gamın nasıl tınlayacağını kolaylıkla kafanızda kurabilir, veya size dinletilen notaların hangi scale e ait olduğunu anlayabilirsiniz. Bu sadece zaman ve pratik işi. Bundan sonra örneklerimi nota ile vermem doğru olmaz, bu sadece kafa karıştırır. Major scale kurulumunu ve şifresini bildiğimize göre, bu scaledeki notaların her birine bir derece vereceğiz. Evet doğru bildiniz, sırasıyla: "1 2 3 4 5 6 7" Sekizinci nota ise 1 in 1 oktav üstü olacak. Yani, C D E F G A B C do major ise:
1=C
2=D
3=E
4=F
5=G
6=A
7=B
8=C (bir oktav üstü)
olacaktır. Bunları böyle numaralandırdığımız zaman, Hiç notayla anlatımda, hesabı karıştırıcı olmasın diye notalarla konuşmayacağız, 4 deyince, bir major dizinin 4. sesi olduğunu düşüneceğiz.
Buraya kadar kafanızda bir pürüz bırakmamaya çalışın, pratik yapın. Tipik bir ders seansında, 2. ders de buralarda bitebilir, alıştırmalar verilebilirdi. Aklınızdan bir nota tutun, sonra bırakın. Veya major scaleini yazmaya çalışın, bi işe yarasın.
Gelelim minör tonlara.
Temel major ve minör tonlar doğada sırasıyla coşkuyu ve hüzünü çağrıştırabilir ama buna bağlı kalmayın. Bu bilgiler uydurulmuş değil, doğadan getirilmiş ve uzuun zaman içinde mantığı çözülüp matematiğe oturtulmuş şeylerdir. Yani bu böyle olacak diye koyulmamıştır, öyle olduğu için yazılmıştır.
Her major tonun ilgili bir minör tonu vardır. Bu ikisi kardeştir, ve aynı notaları paylaşırlar. Ancak başlangıç(kök) noktaları farklı olduğu için, notaların aralıkları majorde verdiğimiz ttyttty sıralamasından farklı olduğu için, farklı hissettirir.
Bir major tonun ilgili minörü 6. sesidir(örneğin yukarıda verdiğimiz do major için la minör, veya re majordan 6 sayın, si minör gibi...). Yani, C majoru 1234567 sırasına göre değil de 67123456 sırasıyla çalar, kök notayı parçanın karar notasını 6. nota yaparsanız, minör tonda dolaşıyorsunuz diyebiliriz. Ancak, 67123456 sırasıyla işlem yapmak için önce major sonra minöre çevirmemiz, yani iki işlem yapmamız gerektiğinden, bu yöntem pratik değildir. 1234567 şeklinde sıralı bir majorü minöre(naturel, doğal minör deniyor ilk minör çeşidimize, toplamda 3 tane var, geleceğiz onlara) çevirmemiz için kullanılan şifre şudur:
Naturel minör: 1 2 b3 4 5 b6 b7.
Yani bir major scalein 3. 6. ve 7. seslerini yarım ses pesleştirirsek, minörünü bulmuş oluyoruz. (C Major C D E F G A B ise örneğin, C minör: C D Eb F G Ab Bb olmakta)
Alıştırma olarak, La minör (A minör) scale i bulmaya çalışın. Daha sonra bulduğunuz şeyi C major(ilgili olduğu major C nin 6. derecesine bakın) ile karşılaştırmayı deneyin, mantığı kapacaksınız. Bunları farklı notaları kök seçerek deneyin, unutmayın, ne kadar karışık gözükürse gözüksün, pratik yaptığınız sürece bunlar gelişecektir.
İki çeşit minörümüz daha var. Bunlar Harmonik minör ve Melodik minör. Aynı şekilde bunların da major üzerinden nasıl çıkartılacaklarını veriyorum:
Harmonik minör: 1 2 b3 4 5 b6 7
Melodik minör: 1 2 b3 4 5 6 7
Bütün bunlar üzerinde notalarla çalışma yapın, sadece do major ile kalmayın, yanlış yola girmiş olursunuz. Gerçekten öğrenmek istiyorsanız, bunu acı bir şurup gibi düşünün, iyileşmek için içmelisiniz, iyileşmek için pratik yapmalısınız.
Bunları sadece kağıt üzerinde yapmanın kimseye faydası olmaz. Enstrumanınızda bulduğunuz notaları sırayla çalın, neyin farkettiğini, neler hissettirdiğini düşünün. Bu notalarla melodiler yaratın.
Tüm bunları neden öğreniyoruz, ne işimize yarayacak diye düşünmeyin. Bunlar hala işin alfabesi. Bunları rahatça kullanabildikten sonra bunların nasıl kullanılacağını, bunlarla nasıl müzik yapılacağını göreceğiz, eğer cash arkadaşım da do re mi diye örnek vermekten vazgeçip, elindeki kitabı bir kenara bırakıp, işin içinde yatan matematiksel hesabı vermeye karar verirse, ortak bir dilde bunları anlatabileceğiz. Modlara geçmeden önce hem benim dinlenmem gerek, hem de tartışmayı yürüten ahaliden bir negatif veya pozitif destek almam, nabız yoklamam gerek. Bundan sonra devam edeceğimdir şartlara göre.
Karmaşanın içinde belirtilmiş tavsiyeleri özetlersek:
Notaların aralıklarını öğrenin. E-F ve B-C arasının yarım ses olmasını, aralarında ses olmadığını kavrayın, diğer notaların arasındaki bemollü ve diyezli notaları düşünün, bir kağıt kalem yardımıyla bunları kafanıza yerleştirmeye, pratik yapmaya çalışın. Kafanızı yorduğunuz her saniye sizi ileri götürecektir. Ve bu da önemli, enstrumanınız ne olursa olsun, piyano ile çalışın, en azından bir klavye, org falan bulun, dandik iyi, farketmez, bu bahsettiklerim grafiksel olarak piyanonun tuşlarıdır zaten. Aralıkları çok daha iyi kavrarsınız. Piyano müiğin laboratuarıdır.
Aralıkları kavradıktan sonra bir çok değişik kök notada major scalei çıkarmayı deneyin, kağıda yazın, enstrumanınızla çalın. hepsi farklı notalardan başlamakla beraber, aralıları aynı olduğu için aynı tınlamalı, kendi hatalarınızı keşfedin. Bu sadece ve sadece çalışma işi.
Daha sonra major içine verilen arızaları(bemol ve diyez gibi notayı etkileyen işaretlere arıza diyoruz) kullanarak natürel minörleri çıkartmaya çalışın. Güzel bir çalışma olarak şunu deneyin: Bir nota seçin, Bunu major olarak yazın(aralıklarını ayarlayın) daha sonra bulduğunuz scale in 6. derecesini(notasını) alın, unutmayın bu ilgili minörün kök notası olacak) ve o notayla başlayan bir major scale yazmayı deneyin, sonra bunu minöre çevirin. Arızalarını, ilk bulduğunuz majorün arızalarıyla karşılaştırın, aynıysa doğru yapıyorsunuz. Yani ilk major scale i 6. derecesinden başlatarak 67123456 şeklindeki dizilimini tekrardan keşfetmeye çalışın. Deli miyim demeyin, pratik yapın. Matematiksel olarak kafanız bu konuda kıvraklaşsın(bu bana da lazım, neyse çalışsam iyi olur ).
Bu kadar işten sonra harmonik ve melodik minörleri kağıt üzerinde çıkartmak sanırım sizin için çocuk oyuncağı olacaktır. Bunları da yapın, ve MUTLAKA enstrumanınızla çalın. Kulağınıza yerleştirin. Yoksa boşa uğraşıyorsunuz.
Şimdilik bu kadar, verilebilecek en genel şekilde, hiç bir tona bağlı kalmadan anlatmaya çalıştım işin alfabesini. Sadece do ya bağlı kalmayıp her tonda çalışma yapabilmeniz için böyle bir şekilde öğrenmeniz gerekir. Zaten başka türlü anlaşılmadığını ben tecrübelerimden biliyorum. Eğer tek ton üzerinde daha önce çalışıp anlamadıysanız, hocanız arkanızdan kazkafalı diye konuştuysa, üzülmeyin, bir de böyle deneyin. Hazır alamazsınız bunu kendiniz bulmak keşfetmek, aralarındaki ilişkiyi matematiksel ve duysal olarak kavramak durumundasınız. Kolay bir yolu olsa, emin olun ben baştan öğrenmeye başlardım. Çok kolay değil, ama nükleer fizik de değil. Bir gün çalarken öbür gün yazarken çok işinize yarayacak.
Müzik teorisi, nükleer fizik değildir. e=fb (e eşit mc kareye gönderme olsun, odamın duvarında asılıdır uzun zamandır)
Herkese kolay gelsin, sevgilerimi sunarım.
imza pyramind 😉